เครื่องราชอิสริยยศ หมายถึง เครื่องหมายแสดงเกียรติยศ เครื่องประกอบเกียรติยศ แสดงถึงความสำคัญของตำแหน่งหน้าที่และบำเหน็จความชอบที่พระมหากษัตริย์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานแก่ผู้ที่กระทำความดีความชอบในราชการแผ่นดิน ซึ่งแต่ครั้งโบราณได้มีระเบียบประเพณียึดถือเพื่อพระราชทานแก่พระบรมวงศานุวงศ์ ราชตระกูล ขุนนาง ข้าราชการที่มีตำแหน่งหน้าที่ หรือผู้ที่มีความชอบต่อแผ่นดินให้ปรากฏตามยศชั้นและฐานันดรศักดิ์เหล่านั้น โดยมีการจำแนกเครื่องยศออกเป็น 7 หมวด ดังนี้

1.  หมวดเครื่องสิริมงคล ได้แก่ สังวาลและแหวนนพรัตน์ ประคำ 108 เม็ด ตะกรุด สายดิ่ง โดยบางอย่างไม่ใช่เพียงแต่เป็นเครื่องสิริมงคลอย่างเดียว ยังหมายถึงความสำคัญอันยิ่งยวดด้วย สำหรับประคำ 108 เม็ดและสายดิ่งนั้น พระราชทานให้เป็นเครื่องเตือนใจผู้ได้รับ ให้ปกครองตนและปฏิบัติหน้าที่ด้วยความซื่อสัตย์สุจริตและเที่ยงธรรม

2.  หมวดเครื่องศิราภรณ์ พระราชทานจำกัดอยู่ในบรรดาผู้มีอิสริยศักดิ์สูง ได้แก่ พระมงกุฎ พระชฎา พระราชทานเฉพาะเจ้านายในขัตติยราชสกุล พระมาลาเส้าสูงมียี่ก่าประดับขนนกการเวกสำหรับราชสกุลชั้นเจ้าฟ้า มาลาเส้าสะเทิ้นไม่มียี่ก่าสำหรับเจ้าพระยา ส่วนหมวกทรงประพาส พระราชทานแก่ข้าราชการตำแหน่งผู้ว่าราชการเมือง สำหรับเจ้าเมืองทางใต้ที่นับถือศาสนาอิสลาม จะพระราชทานผ้าโพกศีรษะแทนหมวกทรงประพาส

3.  หมวดเครื่องภูษณาภรณ์ ได้แก่ เสื้อที่พระราชทานตามลำดับของชั้นยศ มีหลายแบบ บางชั้นก็เดินดิ้นทองเป็นริ้วที่แขนที่คอ อาทิ เสื้อครุย ทำด้วยผ้ากรองทองหรือกรองเงิน ปักดิ้นทองเป็นดอกดวงหรือเป็นลายต่าง ๆ เช่น ลายก้านแย่ง ลายดอกกระจาย เป็นต้น นอกจากนั้น ก็มีผ้านุ่งสนับเพลา รัดประคด หรือผ้าคาดเอว

4.  หมวดเครื่องศัสตราวุธ ได้แก่ หอก ง้าว ปืน กั้นหยั่น ดาบ หรือกระบี่ โดยกระบี่ที่พระราชทานเป็นเครื่องยศนั้นมีหลายชนิด เช่น ตัวกระบี่ตีในรูปแบบธรรมดาบ้าง ทำเป็นสันปรุ คือ ปรุเนื้อเหล็กสันดาบให้เป็นลวดลายต่าง ๆ กัน เป็นต้น ฝักกระบี่มีทั้งฝักที่เรียกว่า บั้งเงิน บั้งทอง ฝักนาก ฝักทองคำเกลี้ยง ฝักทองคำจำหลักลาย และฝักทองคำลงยาราชาวดี ลักษณะของฝักก็มีทั้งชนิดที่เป็นรูปนาคเศียรเดียว นาคสามเศียร และรูปดอกบัว

5.  หมวดเครื่องอุปโภค เป็นเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น พานหมาก หีบหมาก คนโท เจียด กาน้ำ ขันน้ำ ที่ชา กระโถน เป็นต้น โดยการพระราชทานจะต่างกันในเรื่องของวัสดุที่ใช้ผลิต ได้แก่ เครื่องอุปโภคทองคำลงยาราชาวดีจะพระราชทานแก่พระบรมวงศานุวงศ์ และสามัญชนที่ดำรงตำแหน่งสมเด็จเจ้าพระยาจนถึงพระอัครมเหสี เครื่องอุปโภคทองคำลายสลักจะพระราชทานแก่พระองค์เจ้าต่างกรมลงมาจนถึงผู้ดำรงตำแหน่งพระยา

6.  หมวดเครื่องสูง ได้แก่ ฉัตร อภิรุมชุมสาย บังสูรย์ บังแทรก จามร กลด พัดโบก ฉัตรเบญจา สัปทน กรรชิง และธงทิวต่าง ๆ เครื่องยศหมวดนี้ บางอย่างเป็นเครื่องแสดงอิสริยยศ บางอย่างเป็นเครื่องประกอบเกียรติยศ ส่วนมากใช้เมื่อผู้มียศไปโดยกระบวนแห่ บางอย่างตั้งหรือแขวนประกอบเกียรติยศศพ และบางอย่างใช้ในกระบวนแห่ศพ

7.  หมวดยานพาหนะ ได้แก่ ราชรถ พระวอสีวิกากาญจน์ เสลี่ยง แคร่กัญญา เครื่องยศหมวดนี้มีการพระราชทานมาแต่โบราณ พระวอสีวิกากาญจน์ เป็นยานพาหนะสำหรับพระราชวงศ์ฝ่ายในชั้นสูง มีลักษณะคล้ายกับแคร่กัญญา แต่จะมีม่านทองสำหรับปิดกั้นไม่ให้คนภายนอกสามารถมองเห็นเจ้านายฝ่ายในได้ เสลี่ยงและแคร่กัญญามีลักษณะแตกต่างกัน คือ เสลี่ยง เป็นคานหามเปิดไม่มีหลังคา แคร่กัญญา หมายถึงคานหามประเภทมีหลังคา ขุนนางผู้ใหญ่บางตำแหน่งอาจได้รับพระราชทานทั้งสองประเภท

                ปัจจุบันหลังจากที่ประเทศไทยได้ติดต่อกับตะวันตกมาตั้งแต่ช่วงต้นรัชกาลที่ 4 การพระราชทานเครื่องยศ ได้รับเอาวัฒนธรรมตะวันตกเข้ามา จึงมีการสร้างเครื่องราชอิสริยาภรณ์ขึ้นแทน ตั้งแต่สมัยรัชกาลที่4 ที่ทำเป็นดวงดาราต่าง ๆ ในสมัยรัชกาลที่ 5 ได้มีการตราพระราชบัญญัติและสร้างเครื่องราชอิสริยาภรณ์ตระกูลต่างๆ เช่น จุลจอมเกล้า ช้างเผือก รามาธิบดี เป็นต้น การพระราชทานเครื่องราชอิสริยยศ จึงงดไป เปลี่ยนไปเป็นการพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เพื่อเป็นบำเหน็จความชอบในแผ่นดินแทน

ขอบคุณข้อมูลจาก https://th.wikipedia.org/wiki